تا به حال به این موضوع فکر کرده‌اید که در دوران کرونا چند تن ماسک و وسایل پلاستیکی از جمله دستکش‌ها سرنگ‌های آزمایش و واکسیناسیون و دیگر لوازم پزشکی دور ریز می‌شوند؟ کووید نه تنها جان انسان‌ها، بلکه جان طبیعت را هم نشانه رفته است. سوزاندن انبوه زباله های پزشکی اعم از دستکش‌های پلاستیکی استفاده شده، کیت های آزمایش و سرنگ های استفاده شده، آلاینده های سمی زیادی را وارد هواکره می‌کند که این موضوع به نوبه خود یک موضوع نگران‌کننده محسوب می‌شود. باید این نکته یادآور شویم که همیشه برای از این قبیل مشکلات راه حل‌های زیست محیطی متفاوتی وجود دارند که با کمی تحقیق و بررسی بیشتر می‌وان بهترین آنها را یافت و فشار کمتری را به محیط زیست انسان‌ها و سایر جانداران وارد کرد.
کرونا چه تاثیری بر زباله های پزشکی داشت؟
پاندمی رخ داده شده در دو سال اخیر فقط یک بحران بهداشت عمومی نیست. همچنین یک فاجعه زیست محیطی تمام عیار است. پس از بیش از ۴۳۰ میلیون مورد گزارش شده از این بیماری در سراسر جهان، این بیماری توانسته است زباله‌های پزشکی را در قالب کیت‌های آزمایش، دستکش، ماسک، سرنگ و سایر محصولات در حجم انبوه وارد محیط زیست کند. این موضوع به این دلیل است که به دلیل رعایت پروتکل‌های بهداشتی و مراقبتی در برابر این بیماری خطرناک، افراد در کلینیک‌ها و بیمارستان‌ها یک بار از آنها استفاده می‌کنند و سپس دور می‌اندازند.
البته این موضوع صرفا مربوط به افرادی که در بیمارستان هستند و یا کادر درمان نیست! بلکه خود ما هم سهم مهمی در استفاده از پلاستیک‌های مختلف در دوران همه‌گیری کرونا داریم. از بسته‌بندی‌های اضافه برای عدم آلودگی به ویروس برای محصولات مختلف گرفته تا دستکش‌ها و کفی پلاستیکی کفش یکبار مصرف… همه و همه می‌توانند دقیقا یک اثر را بر روی محیط زیست داشته باشند: نابودی!
گزارش اخیر سازمان جهانی بهداشت نشان می‌دهد که این مشکل جهانی است، اما در کشورهای فقیرتر بیشتر زباله‌ها به سادگی در گودال‌های روباز و کوره‌ها و گودال‌های خارج از شهر سوزانده می‌شوند و البته این گودال‌ها برای سوزاندن زباله های پزشکی کنترل آلودگی ندارند و هیچ فیلتری برای عبور دود از آنها وجود ندارد. به عبارتی این گودال‌ها کربن خالص را به هواکره وارد می‌کنند و ضربه محکمی را به سلامت محیط زیست اعمال می‌کنند.
آمار نگران کننده زباله های پزشکی
بر اساس محاسبات WHO، ۸۷۰۰۰ تن تجهیزات حفاظت فردی (مانند شیلد، ماسک، دستکش) و سایر محصولات پزشکی بین مارس ۲۰۲۰ تا نوامبر ۲۰۲۱ به کشورهایی مانند جمهوری دموکراتیک کنگو و بنگلادش ارسال شد. بیشتر آن مواد مورد استفاده قرار گرفت و سپس دور انداخته شد. اما به گفته اوته پیپر، مهندس مشاور مستقل در برلین، که به کشورها در زمینه مدیریت پسماندهای پزشکی مشاوره می دهد، باور دارد که این اعداد و ارقام سرسام آورتر هستند و این تنها یک کمک از سمت سازمان ملل متحد بوده است.
این موضوع در حالی است که بسیاری از کشورها کمک‌های بهداشتی عمومی را از سمت کشورهای همسایه و یا دوست دریافت می‌کردند و همین موضوع عدد پسماندهای آلوده کننده محیط زیست را تا حد زیادی افزایش می‌دهد. این موضوع یک مسئله بزرگ است که در اوایل دوران همه‌گیری کرونا کم‌تر به ان پرداخته شد چرا که موضوعات زیادی مانند از دست رفتن جان بسیاری از افراد در میان بود و اخبار دیگر که تاثیرات خود را در طولانی‌مدت نشان می‌دادند در این بین گم می‌شدند. اکنون پس از دو سال کارشناسان با این پدیده آلودگی گسترده پس از پاندمی مواجه هستند چرا که تجهیزات ناشی از این بیماری بدون هیچ کنترلی در طبیعت سوزانده و یا رها شدند.
این مشکل تازه است؟
زباله های پزشکی حتی قبل از کووید هم یک مشکل بزرگ بود. بسیاری از مراکز مراقبت های بهداشتی قادر به مدیریت ایمن زباله ها قبل از پیک‌های چندگانه این بیماری در سراسر کره زمین نبودند، و مقیاس وسیع کووید تنها یک مشکل بد را بسیار بدتر کرده است. روث استرینگر، هماهنگ‌کننده علم و سیاست بین‌المللی در Health Without Harm، یک سازمان بین‌المللی غیردولتی که برنامه‌های پایداری زیست‌محیطی را ارائه می‌دهد، می‌گوید: «وجود پادمی کرونا در این قرن که سرشار از آلودگی زیست محیطی بالقوه بود توانس تنها یک شرایط سخت را دشوارتر کند. من هنوز هم در انتظار بازنگری قوانین از سمت سازمان بهداشت جهانی هستم چرا که اگر این شرایط به همین صورت ادامه پیدا کنید می‌تواند صدمات جبران‌ناپذیری را به طبیعت وارد کند.»
دفن زباله های پزشکی به چه شکلی صورت می‌گیرد؟
در حالت ایده‌آل، بیشتر زباله‌های پزشکی ( چه مربوط به کووید و چه مربوط به موارد دیگر) ابتدا استریل شده و سپس بازیافت می‌شوند. اما برای تحقق این امر، زباله ها باید به اجزای مختلف تقسیم شوند، که این امکانات و زیرساخت‌هایی را نیاز دارد است که بسیاری از کشورها از آن برخوردار نیستند. آموس گبوری، مدیر بخش بهداشت محیطی و شغلی در موسسه ملی بهداشت عمومی لیبریا، می‌گوید: «یکی از بزرگ‌ترین مشکلاتی که ما با آن روبرو هستیم این است که زباله‌های عفونی در در بخش بیمارستان جدا نمی‌شوند. اینجا مشکلی که گریبان‌گیر ما شده است نبود مدیریت منظم و نبود یک برنامه دقیق برای بازیاف است.»
زباله های پزشکی بسته‌بندی شده در لیبریا اغلب در کوره‌های زباله‌سوزی کوچک با کنترل ضعیفی که استانداردهای بین‌المللی را برآورده نمی‌کنند، جمع می‌شوند و به صورت جمعی سوزانده می‌ؤوند این در حالی است که میزان زیادی از آلاینده‌ها در حال پخش شدن در هواکره هستند.و جان انسان‌ها را تهدید می‌کنند. این وضعیتی که در سراسر کشورهای در حال توسعه و جهان سوم رایج است. انتشار آلاینده های سمی در کوره‌های زباله سوز زیاد است و خود خاکستر نیز خطرناک است. با اینکه این زباله‌های در فضای برون شهری سوزانده می‌شوند این باور بسیار کودکانه است که فکر کنیم اگر حجم زیادی از زباله را چند کیلومتر دور از شهر بسوزانیم دود آن به چشم خود ما بازنمی‌گردد!
زباله های پزشکی حاوی چه موادی هستند؟
مواد شیمیایی مانند اکسیدهای خطرناک که به وسیله آژانس حفاظت از محیط زیست ایالات متحده به عنوان «مواد سرطان زای احتمالی انسان» طبقه بندی می شوند، به سادگی تمام وارد هواکره می‌شوند و ریه‌های شما را نشانه می‌گیرند. استرینگر می گوید که سطوح آلودگی این آلاینده‌ها می تواند «صدها برابر بیشتر از آنچه برای انتشارات کربن در جو فعلی زمین تخمین زده می‌شود» باشد. اما بخش ترسناک ماجرا هنوز شروع نشده است چرا که باید توجه داشته باشیم که ما تنها جاذب آلاینده‌های موجود در جهان نیستیم! موجودات دیگری که ما از گوشت و محصولات آنها استفاده می‌کنیم هم زیر همین آسمان نفس می‌کشن و دچار بیماری‌های مختلف و آلودگی‌های ناشی از چنین آلاینده‌هایی می‌شوند.
آیا این زباله‌ها تنها برای انسان مضر هستند؟
مرغ ها و تخم مرغ های آنها این سموم محلول در چربی را جذب می کنند و مواد شیمیایی را در مقادیر بالا متمرکز می کنند و تخم مرغ را برای افرادی که آنها را می خورند خطرناک می کنند. این مووضع باعث می‌شود که پیش‌بینی شود در چند سال آینده حتی استفاده از محصولات لبنی و حیوانی هم به صورت کلی مضر اعلام شود و یا حتی بر روی ادامه بقای آنها هم تاثیر منفی بگذاریم.
برخی از کشورها اکنون در حال آزمایش راه هایی برای جداسازی زباله های پزشکی برای بازیافت و دفع ایمن تر هستند. به عنوان مثال، بیمارستان‌های لیبریا اخیراً در تلاش برای دسته‌بندی زباله‌ها، نصب سطل‌های دفع با کد رنگی را آغاز کرده‌اند. این کشور مجموعه مراقبت های بهداشتی را آغاز کرده است که در طی ان میزان آلاینده‌های کمتری به شکل گاز، مایع و جامد وارد محیط می‌شوند. آنها جداسازی سوزن‌های سورنگ‌ها را پس از هر تزریق انجام داده و پلاستیک‌ها و ویال‌های شیشه‌ای را برای بازیافت به مراکز بازیافت زبانه می‌فرستند.
استرینگر می‌گوید: «بدون سوزن موجود در سرنگ‌ها، تمام زباله‌های واکسیناسیون، از جمله ویال‌ها و بسته‌بندی، کاملاً قابل بازیافت هستند. ما می توانیم این زباله ها را ناپدید کنیم.».
پزشکان زباله‌ها را استریل می‌کنند! استریل کردن با بخار روش دیگری است که جدیدا جایگزین دور ریختن تجهیزات پزشکی شده است. پزشکان زباله‌های پزشکی را با بخار استریل می‌کنند فرصت‌های بازیافت بیشتری را فراهم می‌کنند و تولیدکنندگان می‌توانند محصولاتی را با در نظر گرفتن بازیافت طراحی کنند. به عنوان مثال، ماسک ها دارای گیره های فلزی بینی، با فیلترهای پلی پروپیلن و سربندهای الاستیک نمونه‌ای از افزایش کارایی هستند که باعث می‌شود شخص مدت زمان بیشتری از آنها استفاده کند و سریعا اقدام به دور ریز کردن ان‌ها نکند. این اجزا که در یک محصول واحد ادغام شده اند، قابل بازیافت نیستند. اما اگر بتوان آنها را از هم جدا کرد، می توان از آنها به طرق مختلف دوباره استفاده کرد.
چگونه باید با این مشکل مقابله کرد؟
Pieper اضافه می کند که هدف مهم دیگر دوری از استفاده بیش از حد از برخی تجهیزات حفاظتی، به ویژه دستکش است که سهم بزرگی از زباله های پزشکی در سراسر جهان را تشکیل می دهد. کارکنان مراقبت های بهداشتی در محیط های با حداقل خطر، مانند افرادی که واکسن تجویز می کنند، اغلب از روی عادت یا ترس از عفونت از دستکش استفاده می کنند. حتی اگر بیشتر شواهد نشان می دهد که مسیر اصلی انتقال از طریق ذرات تنفسی بازدمی است و نه فومیت ها« سطوح آلوده». همین باور غلط حتی در جامعه پزشکی توانسته است تا چندین تن بر تولید و سوخت پلاستیک در طبیعت بیفزاید. پیپر با توجه به تحقیقات خود معتقد است که طبق دستورالعمل‌های WHO، دستکش ممکن است فقط هنگام مراقبت از بیماران مبتلا به کووید ضروری باشد.
پیپر همچنین عنوان کرد که ورای به حداقل رساندن استفاده از مواد پلاستیکی با ضرر زیاد و ترویج بازیافت، مزایای زیست‌محیطی بزرگ مانند خلاص شدن از شر کوره‌های زباله‌سوزی در مقیاس کوچک در حال رخ دادن است. بسیاری از آنها روزهاست که دیگر به این کار مشغول نیستند به همین دلیل می‌توانیم کمی نیسبت به بهتر شدن اوضاع امیدوار باشیم. متاسفانه بسیاری از افراد فکر می‌کنند که کوره‌های زباله‌سوزی در مراکز بهداشتی و یا جاهای دیگر نقس بهتری در دفع زباله‌ها نسبت به گودال‌های برون شهری دارد. اما باید این موضوع را در نهایت اضافه کنیم که این دو مورد عملا با یکدیگر هیچ فرقی ندارند و در هر صورت میزان زیادی آلاینده در حال پرتاب شدن به سمت هواکره است.
برای غلبه بر این مشکل محققان می‌گویند که باید یک دپارتمان به صورت یک تیم فعال جمع‌آوری بشود که زباله‌ها را از مراکز بهداشتی درمانی در مونروویا، لیبریا جمع‌آوری می‌کند. آنها سپس آن را به یک مرکز دفع متمرکز تحویل می‌دهند. چرا که این موضوع به صورت فعالانه قدم مهمی در راسای کاهش الودگی به شمار می‌رود. همچنین، یک منبع معتبر گزارش کرده است که مقامات لیبریایی همچنین شروع به جمع‌آوری هزینه‌هایی از بیمارستان‌های خصوصی کرده‌اند تا بالاخره به مدیریت زباله‌هایی که تولید می‌کنند بپردازند.
امروزه راه حل‌های فنی زیادی برای مبارزه با آلودگی وجود دارد و می‌توان با استفاده از آنها کمی از حجم الودگی موجود در زمین را کاهش داد اما به نظر شما چرا هنوز هم با توجه به وجود امکانات زیاد و روش‌های فنی شاهد آلودگی گسترده هستیم؟
