دو استاد دانشگاه های هند و پاکستان از وضعیت بحرانی زبان فارسی در شبه قاره می گویند.
عنصر زبان، از گذشته‌های دور تا امروز به‌عنوان یکی از محورهای اصلی وحدت و هویت‌بخشی به هر جامعه معرفی شده است و تقویت و نگهبانی از آن تأثیر شگرفی در شکوفایی اجتماعی و فرهنگی هر ملت دارد. در همین حال، اگرچه در طول تاریخ، زبان و ادبیات فارسی و کارکردها و همچنین اصول زیبایی‌شناسی آن موردتوجه و تمجید دانشمندان زیادی قرارگرفته اما در دهه‌های اخیر، در برخی از کشورهای فارسی‌زبان، پاسداری از این زبان بنا به دلایل متعددی مورد غفلت بوده است؛ موضوعی که روزنامه خراسان در ماه‌های اخیر در گفت‌وگو با اندیشمندانی برجسته از کشورهای تاجیکستان، افغانستان و ایران به آن پرداخته است. در ادامه این سلسله گفت‌وگوها، به سراغ دکتر حسن عباس، استاد دانشگاه بنارس هند و دکتر عارف نوشاهی، نسخه‌شناس پاکستانی و استاد بازنشسته زبان و ادبیات فارسی کالج دولتی راولپندی رفته‌ایم و از این دو اندیشمند درباره وضعیت زبان و ادبیات فارسی در کشورهایشان پرسیده‌ایم که مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
نبود حمایت، پشتیبانی و سرپرستی
ابتدا از دکتر حسن عباس، استاد دانشگاه بنارس هند درباره جایگاه امروز زبان و ادبیات فارسی در هندوستان می‌پرسیم. وی در پاسخ می‌گوید: هم‌اکنون زبان فارسی، تقریباً در تمام دانشگاه‌های هند تا مقطع دکتری تدریس می‌شود، ولی کسانی که به زبان اردو سخن می‌گویند به دلیل تشابهات زبانی، اگرچه قادر به خواندن کتاب‌هایی که به فارسی نگاشته‌شده هستند اما عمق و مفهوم نوشته‌ها را متوجه نمی‌شوند.استاد دانشگاه بنارس هند می‌افزاید: هم‌اکنون، بزرگ‌ترین مشکل زبان فارسی در هند، نبود حمایت، پشتیبانی و سرپرستی این زبان است. شاعران هندی که به زبان فارسی شعر می‌گویند، هیچ حمایتی نمی‌شوند و دانش‌آموختگان این رشته نیز به همین دلیل، دچار دلسردی شده‌اند.
پر مخاطب ترین شاعران ایرانی در هند
دکتر حسن عباس درباره جایگاه شاعران ایران در هندوستان می‌گوید: در هند، پروین اعتصامی، شهریار، ملک‌الشعرا بهار، فروغ فرخزاد، نیما یوشیج و مهدی حمیدی طرفداران زیادی دارند و حتی دیوان اشعار آن‌ها در مقطع لیسانس و فوق‌لیسانس تدریس می‌شود. از شاعران قرن‌های گذشته نیز سعدی، خیام و فردوسی از شهرت و محبوبیت فراوانی برخوردارند؛ حتی در مورد سعدی یک داستان‌نویس بزرگ هندی به نام «پریم چند» که دارای درجه بالای نویسندگی است، رساله‌ای نوشته و در پیشگفتار این رساله یادآور شده باید از سعدی، درس زندگی و ادبیات آموخت . این کتاب، هم‌اکنون جزو کتاب‌های پرفروش هند است.
بررسی کافی نیست، راه‌حل بدهید!
دکتر حسن عباس،همچنین درباره لزوم حمایت از پویایی زبان فارسی در هندوستان می‌گوید: مسئولان امر، در همه کشورهای فارسی‌زبان، هر روز درباره زبان فارسی جلسه برگزار و موضوعات را بررسی می‌کنند اما عملاً راه‌حلی ارائه نمی‌دهند. در سال‌های گذشته هر هفته نشریات و روزنامه‌های بسیاری از ایران به هندوستان می‌آمد که همین نشریات،به گسترش وزنده نگه‌داشتن زبان فارسی در هند کمک زیادی می‌کرد ولی هم‌اکنون ارسال این نشریات متوقف شده است. در یک‌کلام اگر از این زبان، حمایت نشود این زبان به پستوی فراموشی می‌رود.
شعله‌های کم‌فروغ زبان فارسی در پاکستان
در ادامه، دکتر عارف نوشاهی، استاد بازنشسته زبان و ادبیات فارسی کالج دولتی راولپندی می‌گوید: هم‌اکنون، زبان رسمی و اداری پاکستان، انگلیسی است. مردم نیز به زبان اردو سخن می‌گویند. اگرچه درگذشته‌های دور زبان فارسی در پاکستان تاحدودی رواج داشت و نسخه‌های خطی زیادی از آن زمان برای ما به یادگار مانده است اما امروز، این زبان جزو زبان‌های اصلی کشور ما به شمار نمی‌آید و تبدیل به یک زبان تاریخی و فرهنگی شده است.دانشجویان این رشته در دانشگاه‌ها، رساله‌هایی می‌نویسند و هیچ خبر دیگری از زبان فارسی در پاکستان نیست.وی می‌افزاید: دلایل ضعف‌های امروز زبان فارسی در پاکستان را باید از مسئولان امر، در همه کشورها سؤال کنیم. مدت‌هاست مراوداتی بین ایران و پاکستان در این زمینه وجود ندارد و باید چاره‌ای برای این موضوع اندیشید.
مرکز تحقیقات ایران و پاکستان بدون مدیر و کارمند!
این نسخه‌شناس برجسته تصریح می‌کند: مرکز تحقیقات ایران و پاکستان، حدود ۵۰ سال قبل افتتاح شد و هم‌اکنون، دومین مرکز نسخه‌شناسی پاکستان به شمار می‌آید. حدود ۱۷ هزار نسخه گران‌بهای خطی ، ۴۵ هزار کتاب چاپ سنگی فارسی و میکروفیلم‌ها و مجلات متعددی در این مرکز نگهداری می‌شود؛ اما این مرکز چندین سال است هیچ مدیر، کتابدار و فهرست‌نویسی ندارد. مسئولیت این مرکز به عهده ایران است و باید از سازمان ارتباطات ایران پرسید دلیل تامین نشدن کارمند برای این مرکز چیست؟ هم‌اکنون به دلیل نبود فهرست‌نویس، ۷ هزار نسخه خطی، بلاتکلیف مانده و فهرست‌نویسی نشده است. در گفت‌وگویی که مدتی قبل با رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی ایران داشتم، او تحریم‌ها را از دلایل ضعف‌های موجود بیان کرد.عارف نوشاهی می‌گوید: زبان رسمی سه کشور ایران، افغانستان و تاجیکستان، فارسی است و به نظر می‌رسد این کشورها باید حمایت‌های بیشتری را در راستای پاسداری از زبان فارسی در دستور کار قرار دهند.
