شصت (۶۰) سال پیش، یکی از بزرگترین توفانهای زمینمغناطیسی (ژئومغناطیسی) درعصر فضا به زمین برخورد کرد. ولی این توفان از خورشید نیامده نبود.
“شفقهای هستهای” که در ۹ ژوییهی ۱۹۶۲ از هونولولوی هاوایی (چپ) و یک هواپیمای جاسوسی (راست) دیده شدند
کلایو دایر از مرکز فضایی دانشگاه ساری در گیلفورد انگلیس به یاد میآورد: «ما خودمان آن را ساختیم. این نخستین رویداد آب و هوای فضای انسانزاد بود.»
در ۹ ژوییهی ۱۹۶۲، ارتش آمریکا یک کلاهک گرماهستهای را در فرازای (ارتفاعِ) ۴۰۰ کیلومتری یا ۲۵۰ مایلی بر فراز اقیانوس آرام منفجر کرد- آزمایشی به نام “استارفیش پرایم”. آنچه سپس رخ داد همگان را شگفتزده کرد. بینندگان از هاوایی تا زلاند نو شفقهایی بالای سر، “نوارهای رنگینکمان” باشکوه نیمهشب را گزارش دادند که بینندگان آسمان سرزمینهای گرمسیری هرگز پیش از آن ندیده بودند. رادیوها خاموش (ساکت) شدند، سپس ناگهان با تاریک شدن چراغهای خیابانها در هونولولو، آنها هم پر از نوفه (نویز) شدند.
استارفیش پرایم اساسا یک توفان خورشیدی ساختگی کامل با شفقهای قطبی، فعالیت زمینمغناطیسی و خاموشی (قطع برق) آفرید. بیشتر آشوبهای آن شب دستاورد تپ الکترومغناطیسی (یا بمب الکترومغناطیسی، ئیامپی، EMP) بود- انفجار یا فوران نیرومندی از پرتوها که به یونش جو بالایی انجامید. هوای یونیده شده بر فراز اقیانوس آرام، میدان مغناطیسی زمین را به پایین فشرد، سپس با فروکش کرن یونش، دوباره آن را رها کرد. این بازگشت جهشی یک توفان زمینمغناطیسی دستساز را برای صدها کیلومتر پیرامون منطقهی انفجار پدید آورد.
دایر میوید: «این انفجار به مرگ زودهنگام همهی فضاپیماهایی که آن زمان در مدار بودند انجامید.»«از جمله آریل-۱، نخستین فضاپیمای انگلستان و تلستار-۱، یک ماهوارهی مخابراتی آمریکا که ازشانس بدش، همان روز بعد پرتاب شده بود.»
به طور معمول، توفانهای زمینمغناطیسی ماهوارهها را از راه تباهی (فرسایش) مداری پایین میآورند. جو بالایی داغ شده و تا جایی گسترده میشود که میتواند ماهوارهها را به سوی زمین میکشاند [جو بالایی زمین را گرم میکنند. پیچکهای نازکی از هوای گرم شده عملا بالا رفته و ماهوارهها را در چنگال خود میگیرند و با افزایش نیروی پَسارِ جو، ماهوارهها را دچار تباهی مداری میکنند-م].
ولی استارفیش پرایم به گونهای دیگر بود.
دایر توضیح میدهد: «این انفجار، مغناطیسسپهر زمین را پر از الکترونهای پرانرژی کرد و آنها را به کمربندهای تابشی طبیعی زمین افزود.» این الکترونهای ساختگی به سختی به ماهوارهها کوبیده شدند و ابزارهای الکترونیکی و آرایههای خورشیدیشان را فرسوده و تخریب کردند.
آسیب به آرایههای خورشیدی پس از رویداد استارفیش پرایم- این تصویر در اندازهی بزرگتر
دایر به یاد می آورد: «آریل-۱ تنها پس از ۴ روز به دلیل کاهش برق و خرابی ضبط صوت تقریبا ناپایدار شد.»«ماهوارهی تلستار تا نوامبر ۱۹۶۲، هنگامی که رمزگشای فرمانش از کار افتاد دوام آورد. با این همه توانست نخستین برنامهی تلویزیونی ترا-اتلسی را فراهم کند، زمان بریتانیا/آمریکا را ۱ میکروثانیه همگام کند و با الهام از فیلم راک کلاسیک تورنادو “تلستار” که از ضبط یک سیفون توالت استفاده میکرد، رو به عقب اجرا کند.»
شار الکترونهای پرانرژی که در مغناطیسسپهر زمین به دام افتاده بودند تا سالها آن بالا ماندند و تا ژرفای دههی ۱۹۶۰، بر ماهوارهها میکوبیدند.
دایر، که به گونهای گسترده برای پژوهشهایش درباره ی آب و هوای سخت فضا شناخته شده، در زمانِ روی دادنِ آن انفجار هنوز دانشآموز بود. این صحنه را برای همهی زمان کاریاش آماده کرد. او میگوید: «استارفیش پرایم یک رویداد تعیینکنده بود.»
منبع: ۱star7sky.com
