یکی از ویژگی های خودروها هنگام پیچیدن با سرعت های نسبتاً متوسط و بالا، بیش فرمانی (Oversteer) و کم فرمانی (Understeer) است.
این ویژگی در خودروهای مختلف متفاوت است و هر کدام از خودروها با توجه به ویژگی هایی که دارند می توانند بیش فرمان یا کم فرمان باشند. بیش فرمانی یعنی خودرو نسبت به میزان چرخشی که راننده به فرمان می دهد بیشتر بچرخد و کم فرمانی یعنی خودرو نسبت به مقدار فرمانی که خودرو دریافت می کند تمایل به پیچیدن کم تری از خود نشان دهد.
بیش فرمانی و کم فرمانی یکی از ویژگی هایی است که به صورت حساسیت خودرو به مقدار تغییر در موقعیت فرمان تعریف می شود و در صورت کنترل نکردن به موقع خودرو ممکن است برای راننده و سرنشینان خطرآفرین باشد. از این رو، راننده های خودروهای مختلف با دانستن نوع خودروی خود و تجربه ای که از رانندگی با آن به دست آورده اند می توانند تشخیص دهند که در مواقع مختلف چه میزانی به خودروی خود فرمان بدهند تا درست و به موقع، بدون این که خطری آن ها را تهدید کند از پیچ عبور کنند.
علت بیش فرمانی و کم فرمانی چیست؟
علت بیش فرمانی و کم فرمانی خودروها تفاوت در زاویه لغزش (Slip Angle) چرخ های عقب و جلوست. تفاوت در زاویه لغزش چرخ های جلو و عقب موجب می شود چرخش چرخ های جلو با چرخ های عقب یکسان و در یک راستا نباشد و همین اختلاف باعث بیش فرمانی و یا کم فرمانی خودرو می شود.
بیش فرمانی (Oversteer) چیست؟
تمایل خودرو به پیچیدن بیش تر از مقداری که راننده به خودرو فرمان می دهد را بیش فرمانی یا Oversteer می گویند. بیش فرمانی بیش تر در خودروهای دیفرانسیل عقب و یا خودروهایی که فاصله بین محور عقب و جلوی آن ها زیاد است اتفاق می افتد و اغلب موجب می شود عقب خودرو به اصطلاح در برود. در خودروهایی که بیش فرمان اند، زاویه لغزش چرخ های عقب بیش تر از زاویه لغزش چرخ های جلوست و همین تفاوت باعث می شود تمایل خودرو به پیچیدن بیش تر از میزانی باشد که راننده فرمان می دهد.
محرک بودن چرخ های عقب (Rear Wheel Drive) باعث می شود چرخ های عقب نسبت به چرخ های جلو پایداری خود را زودتر از دست بدهند و زوایه لغزش‌شان بیش تر از چرخ های جلو شود. برداشته شدن ناگهانی وزن از روی چرخ های عقب در صورت ترمزگیری ناگهانی، فرمان دادن بیش از حد به خودرو و یا شتابگیری با کمی فرمان دادن باعث می شود پایداری چرخ های عقب از دست برود و خودرو دچار بیش فرمانی شود.
راه حل جمع کردن خودرو هنگام بیش فرمانی چیست؟
برای جمع کردن خودرو در حالت بیش فرمانی در ابتدا باید فرمان را مخالف با جهت پیچیدن خودرو کمی بچرخانید و از فشار روی پدال گاز کم‌کم بکاهیم. در این صورت، چرخ های عقب با چرخ های جلو هماهنگ می شوند و خودرو در مسیر مطلوب راننده باقی می ماند.
برخی افراد در صورت بیش فرمانی خودروی‌شان دستپاچه می شوند و پدال ترمز را تا آخر فشار می دهند، این اقدام باعث می شود وزن از روی چرخ های عقب برداشته شود و عقب خودرو با سرعت بیش تری از کنترل خارج شود.
کم فرمانی (Understeer) چیست؟
تمایل نداشتن خودرو به پیچیدن به مقدار فرمانی که راننده به خودرو می دهد را کم فرمانی یا Understeer می گویند. کم فرمانی بیش تر در خودروهای دیفرانسیل جلو و یا خودروهایی که فاصله بین محور عقب و جلوی آن ها کم است رخ می دهد. کم فرمانی باعث می شود خودرو به پیچیدن تمایل نداشته باشد و به خوبی نپیچد. در این خودروها زوایه لغزش چرخ های جلو بیش تر از زاویه لغزش چرخ های عقب است و همین تفاوت در زاویه چرخش باعث می شود تمایل خودرو به پیچیدن کم تر از میزانی باشد که راننده انتظار دارد.
محرک بودن چرخ های جلو (Front Wheel Drive) موجب می شود چرخ های جلو قبل از چرخ های عقب پایداری خود را از دست بدهند و زاویه لغزش‌شان بیشتر از چرخ های عقب شود، به همین دلیل، تمایل آن ها به پیچیدن کم تر شود.
راه حل جمع کردن خودرو هنگام کم فرمانی چیست؟
برای حل کردن مشکل کم فرمانی در زمان هایی که این اتفاق می افتد بهتر است بلافاصله پای خود را از روی پدال گاز بردارید و فرمان را در همان مسیری که می خواهید بپیمایید نگه دارید. از سویی دیگر، در صورتی که هنوز کم فرمانی بر خودرو حاکم بود بهتر است کمی ترمز را فشار دهید تا خودرو در مسیری که می خواهید باقی بماند.
به طور کلی خودروسازان تمایل دارند خودروهای خود را بیش فرمان طراحی کنند یا کم فرمان؟
به دلیل کنترل راحت تر خودرو در حالتی که کم فرمانی رخ دهد، خودروسازان بیش تر تمایل دارند تا خودروهای خود را طوری طراحی کنند که کم فرمان باشند و تمایل کم تری به پیچیدن داشته باشند. این کم فرمانی به این معنا نیست که خودروها تمایل بسیار کمی به پیچیدن داشته باشند، بلکه از حالت نرمال کمی کم فرمان تر هستند و تمایل کم تری به پیچیدن دارند. همه این اتفاق ها می تواند با تغییر در طراحی خودرو، از جمله تغییر در فاصله بین محور جلو و عقب، تغییر در تقسیم وزن خودرو و همچنین ارتقای سیستم تعلیق رخ دهد.
