بانک مرکزی در راستای ایجاد شفافیت، هفته گذشته فهرست تسهیلات کلان جاری و غیرجاری شبکه بانکی کشور را منتشر کرد.
بر اساس بند «د» تبصره ۱۶ قانون بودجه ۱۴۰۱ کل کشور، به تسهیلاتی که ارزش آنها بیش از صد میلیارد تومان باشد تسهیلات کلان گفته می‌شود و بانک مرکزی موظف است که برای ایجاد شفافیت، هر سه ماه یکبار این گزارش را منتشر کند. هر چند که در سال گذشته دو سری بیشتر از این گزارش منتشر نشد. در تازه‌‌‌ترین گزارشی که برای سال جدید منتشر شده، اطلاعات تسهیلات کلان جاری و غیرجاری سه ماه اول سال منتشر شده که بر اساس آن، بانک سپه هم بیشترین میزان تسهیلات کلان جاری، هم بیشترین میزان مانده تسهیلات غیرجاری را به خود اختصاص داده است. البته ناگفته نماند که اطلاعات منتشر شده دارای نواقص زیادی هم بودند.
دستورالعمل ایجاد شفافیت
در بخش ۱ از بند «د» تبصره ۱۶ قانون بودجه ۱۴۰۱ کل کشور مبنی بر انتشار مانده تسهیلات و تعهدات کلان و اشخاص مرتبط شبکه بانکی در تارنمای بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و با توجه به مصوبه شورای پول و اعتبار که تسهیلات و تعهدات بیشتر از یک‌هزار میلیارد ریال تسهیلات و تعهدات کلان و اشخاص مرتبط محسوب می‌شود، هم اکنون فهرست بانک‌هایی که اطلاعات تسهیلات و تعهدات کلان و اشخاص مرتبط آنها در پایان سه ماه اول سال‌جاری مورد بررسی نهایی قرار گرفته است به انضمام اطلاعات تسهیلات کلان غیرجاری به تفکیک هر بانک قابل مشاهده است.
این رسم که در سال گذشته بنا نهاده شد قرار است تا میزان شفافیت اطلاعات را در شبکه بانکی افزایش داده و عملکرد بانک‌ها را در حوزه تسهیلات و تعهدات کلان برای همگان مشخص‌‌‌تر کند. نخستین بار این موضوع توسط سید احسان خاندوزی، وزیر امور اقتصاد و دارایی در آبان سال ۱۴۰۰ مطرح شد و پس از آن در قانون بودجه سال ۱۴۰۱ تعیین شد که بانک مرکزی موظف است تا لیست تسهیلات و تعهدات کلان جاری و غیرجاری بانک‌ها را در کنار تسهیلات اعطایی به اشخاص مرتبط، هر ۳ ماه یکبار منتشر کند.
آنچه که در سال گذشته رخ داد این بود که تنها دو نوبت از چهارنوبت افشای این اطلاعات صورت گرفت که خود جای پرسش است که چرا در سال گذشته انتشار این اطلاعات متوقف شد. دیگر موضوع مطرح شده در اینجا این است که کیفیت اطلاعات منتشر شده در سال جدید به مراتب از سال گذشته ضعیف‌‌‌تر است. فایل اکسل قابل دانلود برای عموم دارای ستون‌‌‌ها و سطرهای بسیاری است که بدون هیچ دلیل خاصی، بدون اطلاعات رها شده‌‌‌اند. برای مثال اطلاعات مربوط به سود بسیاری از تسهیلات مشخص نیست یا اطلاعات دقیقی از مدت قراردادها و همچنین مدت تنفس تسهیلات وجود ندارد. در نتیجه بانک مرکزی باید در نظر داشته باشد که صرفا بارگذاری یک فایل اکسل در وب‌سایت خود توانایی این را ندارد که شفافیت ایجاد کند؛ بلکه اگر مقصود از انتشار اطلاعات ایجاد شفافیت است، این انتظار باید درست، کامل و به گویاترین شکل ممکن باشد.
اطلاعات منتشره چه می‌‌‌گویند
بر اساس قانون بودجه ۱۴۰۱، اطلاعات منتشر شده باید میزان تسهیلات و تعهدات کلان شبکه بانکی را مشخص کنند. مطابق این قانون، تسهیلات و تعهداتی که بیش از صد میلیارد تومان باشند در دسته تسهیلات کلان قرار میگیرند. باز نکته حائز اهمیت در اطلاعات منتشر شده این است که بعضا تسهیلاتی که کمتر از این مبلغ باشند هم در فایل‌‌‌های منتشر شده قابل مشاهده هستند. به هر جهت، درحال حاضر اطلاعات مربوط به ۹ بانک منتشر شده است که در این بین، دو بانک قرض‌‌‌الحسنه رسالت و قرض‌‌‌الحسنه مهر فاقد تسهیلات و تعهدات کلان بوده‌‌‌اند.
در این گزارش‌‌‌ها، علاوه بر تسهیلات جاری، اطلاعات مربوط به تسهیلات غیرجاری هم منتشر شد. بر اساس اصول بانکداری، مطالبات غیرجاری به سه دسته کلی تقسیم می‌‌‌شوند. تسهیلاتی که بین ۲ تا۶ ماه از زمان سررسید آن گذشته باشد، تسهیلات سررسید گذشته محسوب می‌‌‌شوند. آن دسته از تسهیلات که بین ۶ تا ۱۸ماه از سررسید آن گذشته باشد در دسته تسهیلات معوق قرار میگیرند و در نهایت تسهیلاتی هم که بیش از هجده ماه از سررسید آن گذشته باشد، تسهیلات مشکوک‌‌‌الوصول محسوب می‌‌‌شوند.
از بین بانک‌هایی که اطلاعات آنها منتشر شده، بانک سپه بیشترین میزان تعهدات و تسهیلات جاری را ارئه کرده است. میزان تسهیلات و تعهدات جاری این بانک مبلغی حدود ۲۰۵هزار میلیارد تومان است. سود تسهیلات ارائه شده از طرف این بانک نیز به‌طور میانگین حدود ۲۱درصد بوده است. در بخش تسهیلات کلان غیرجاری هم بانک سپه صدرنشین این جدول است. مطابق اطلاعات منتشر شده، بانک سپه حدود ۹۴هزار میلیارد تومان مانده تسهیلات غیرجاری دارد و این درحالی است که اصل مبلغ پرداختی تسهیلات غیرجاری توسط این بانک، حدود ۵/ ۷۹هزار میلیارد تومان بوده است.
پس از این بانک در حوزه تسهیلات جاری، بانک شهر با مبلغ ۱۲۰هزار میلیارد تومان قرار دارد. میانگین سود تسهیلات اعطا شده توسط این بانک هم رقمی حدود ۱۹درصد است. گفتنی است که در بحث انتشار ناقص اطلاعات، سود تسهیلات کلان اعطا شده توسط سه بانک پارسیان، گردشگری و ملل به‌صورت کامل منتشر نشده است. در بحث تسهیلات کلان غیرجاری، پس از بانک سپه بانک پارسیان قرار دارد که حدود ۸/ ۱۴هزار میلیارد تومان مانده تسهیلات غیرجاری دارد که میزان سود آنها نیز ذکر نشده است.
به طور کلی می‌توان گفت که هرچند انتشار این اطلاعات در سال گذشته به‌طور کلی اقدامی جذاب دیده می‌‌‌شد، اما در سال جدید اطلاعات منتشر شده به شدت ناقص است، این در حالی است که انتظار می‌‌‌رفت با توجه به تجربه یکساله در این حوزه، گزارش‌‌‌ها در سال جدید تغییر کرده و با کیفیت و گویایی بالاتری منتشر شوند.
