همانگونه که حتماً در خبرها خواندهاید، تلکسوپ فضایی جیمز وب مدتی است که راه آسمان بیکران را در پیش گرفته. این تلسکوپ قرار است اطلاعات و تصاویر مهمی از اعماق کائنات به ساکنان زمین مخابره کند. با این حال تا زمانی که تلسکوپ فضایی جیمز وب در شرایط ایدهآل برای کاوش فضا قرار بگیرد، خبری از اطلاعات و عکسهای جدیدِ این تلسکوپ وجود ندارد. از طرف دیگر از آنجایی که جیمز وب در صدر اخبار نجومی قرار گرفته، هیجان زمینیها برای دیدن عکسهای فضایی افزایش پیدا کرده است. به همین دلیل خالی از لطف نیست اگر با هم نگاهی به عکسهای چشمنوازی از کائنات بیندازیم که تلسکوپهای فضایی گرفتهاند. این عکسها کمتر دیده شدهاند و به اندازهای تماشایی هستند که علاقهمندان عکسهای نجومی را انگشتبهدهان میگذارد.
قطبهای مشتری
مشتری در بین تمامی سیارههای منظومه شمسی، سیارهای معروف و زیباست که اطلاعات بیشماری از آن در اختیار داریم. این سیاره بهاندازهای بزرگ است که شبها میتوانیم آن را با دوربین به نظاره بنشینیم. با این حال رصد مشتری با تلسکوپ تماشاییتر است. در پروژه جونو ناسا (Juno Mission)، سفینهای فضایی در ارتفاع ۱۸،۹۰۶کیلومتری مشتری قرار گرفت. در این ارتفاع، منظرهای تماشایی از ابرهای سیاره مشتری نمایان شد. این فضاپیما تصاویر شگفتانگیزی از ابرهای قطب شمالی مشتری به زمین ارسال کرد. تاریخ این تصاویر به اکتبر ۲۰۱۷ باز میگردد. در این عکسها نمایی از قطب شمالی مشتری میبینیم که تاکنون بشر به نظاره ننشسته بود.
در عکسهایی که این فضاپیما به زمین مخابره کرده، الگویی از چرخش ابرهای مشتری را میبینیم که شباهتهایی به جو زمین دارد. این ابرها در فاصلههای مختلفی در قالب لایههایی بر روی یکدیگر قرار گرفتهاند. به همین دلیل لایههای بالایی بر لایههای زیرین سایه میافکنند. چنین پدیدهای باعث شده تا با عکسی بسیار تماشایی از قطب شمالی سیاره مشتری روبهرو باشیم.
تصویری قطب شمالی مشتری با تصاویری که تاکنون از دیگر قسمتهای این سیاره زیبا و غولپیکر دیدهایم تفاوتهای زیادی دارد. بیشتر تصاویر پیشین از محدوده مرکزی این سیاره گرفته شده بود. با این حال اگر نگاهی به تصاویر مرکز مشتری و قطبهای آن بیاندازید، متوجه میشوید که قطبهای مشتری به لحاظ آبوهوایی شباهتهایی با زمینِ خودمان دارد.
سحابی عقاب (The Eagle Nebula)
تلسکوپهای فضایی، کائنات را به گونهای میبینند که چشم غیرمسلح قادر به تماشای آن نیست. تلسکوپهای فضایی به نورِ رنگها بسیار حساس هستند. به همین دلیل بعضی از عکسهایی که از کائنات میبینیم، فضای بیرون از جو زمین را همانند رنگینکمانی زیبا به تصویر میکشند. این رنگهای زیبا در دنیای فیزیکدانها با نام طیفهای مغناطیسی (electromagnetic spectrum) شناخته میشود. دوربینهای مادون قرمز که در تلسکوپهای فضایی تعبیه شده، اجرام آسمانی را از بین غبارهای کهکشانی تشخیص میدهند. از آنجایی که غبارهای کهکشانی جلوی دید کامل انسان را میگیرد، این دوربینها عکسهایی بسیار تماشایی و شگفتانگیز پدید میآورند.
اکنون که تلسکوپ فضایی جیمز وب در راه گرفتن بینظیرترین عکسهای کهکشانی است، خالی از لطف نیست اگر بدانید این تلسکوپ به بزرگترین دوربین مادون قرمز ساخت دست بشر مجهز شده. پیش از این رصدخانه فضایی هرشل (Herschel Space Observatory)، بزرگترین دوربین مادون قرمز را در اختیار داشت. عکسی که مشاهده میکنید توسط این تلکسوپ قدرتمند گرفته شده است. در این عکس ستارهها با شکلوشمایلی بسیار زیبا خودنمایی میکنند. مجموعه این ستارهها با نام سحابی عقاب یا اِم.۱۶ شناخته میشود.
این سحابی درواقع ابری از گاز است. سحابی عقاب ۶،۵۰۰ سال نوری با زمین فاصله دارد. جالب است بدانید این مسافت بسیار دور، به لحاظ ستارهشناسی نزدیک به حساب میآید. با نگاهی به مرکز تصویر سحابی عقاب، چشم شما به نمایی زیبا روشن میشود که به آن ستونهای آفرینش (pillars of creation) میگویند.
مرکز کهکشانی (The Galactic Centre)
عکسی که مشاهده میکنید شما را به اعماق کهکشان میبرد. در این عکس مرکز کهکشان راه شیری (Milky Way Galaxy)، مشاهده میشود. همانگونه که حتماً حدس زدهاید این عکس نیز با فناوری مادون قرمز گرفته شده است. جالب اینجاست که این عکس بوسیله جمعآوری اطلاعات کهکشانی از تلسکوپهای فضایی هابل (Hubble) و اسپیتزِر (Spitzer)، ایجاد شده است. جالبتر اینکه ناحیه سفیدی که در سمت پایینِ راست تصویر میبینید، دقیقاً مرکز کهکشانی است که ما زمینیها در آن سکونت داریم. در این ناحیه سیاهچالهای با نام کمانای (Sagittarius A*)، قرار دارد. کمان ای، خوشههایی از ستارههایی است که از ستارهای بسیار عظیم باقیمانده. این ستاره درواقع یکی از پرجرمترین ستارههای گیتی بود که با انفجاری مهیب با نام ابرنواختر یا سوپرنوا (supernova) حدود ۱۰ هزار سال پیش از بین رفته است.
خوشههای ستارهای (Star Cluster) دیگری نیز در این تصویر زیبا مشاهده میشود. در قسمت پایین و سمت چپ این تصویر خوشههای پنجقلو (Quintuplet cluster) قرار گرفتهاند. بادهای ستارهای گازهای محلی این منطقه را پاک کرده است. به همین دلیل در این ناحیه خبری از غبارهای کهکشانی نیست. در بالا و سمت چپ نیز خوشه ستارهای با نام خوشهکمانها (Arches Cluster) خودنمایی میکند. ۲ خوشه ستارهای که به آنها اشاره کردیم بیشترین تعداد ستارهها را در بین تمامی خوشههای ستارهای دارند.
خوشه ستارهای آبل ۳۷۰ (Abell ۳۷۰)
با توجه به عکسهای زیبایی که از کائنات دیدید و اطلاعاتی که از دنیای شگفتانگیز نجوم در اختیار شما قرار دادیم، حتماً به این نتیجه رسیدهاید که خوشههای ستارهای زیباترین عکسهای نجومی را تشکیل میدهند. با این حال اجازه دهید کمی از مقیاس یک کهکشان بیرون بیاییم و کائنات را از نمایی دورتر ببینیم. در این مقیاس کائنات، ساختاری همانند رشتههای بسیار بلندِ متصل به هم دارد که از ماده سیاه تشکیل شده. یکی از جذابترین تصاویری که در این زمینه وجود دارد، عکسی است که تسلکوپ فضایی هابل از خوشه ستارهای آبل ۳۷۰ گرفته. این عکس در ۲۰۱۷ منتشر شد و از آن زمان تاکنون یکی از تماشاییترین عکسهای کهکشانی به حساب میآید.
خوشه ستارهای آبل ۳۷۰ از صدها کهکشان تشکیل شده که حدود ۵ میلیارد سال نوری از ما فاصله دارند. چیزی که در این تصویر میبینید، نمایی بزرگشده از کهکشانهایی است که در اعماق کائنات جا خوش کردهاند. جالب اینجاست که تصویرهایی از این دست در کنار جنبه زیباشناختی، اطلاعات سودمندی از کائنات پیش روی ستارهشناسان قرار میدهد. ضخیمترین کمان روشنی که در بالا و سمت چپِ مرکز این عکس میبینید در دنیای ستارهشناسی با نام اژدها شناخته میشود. این کمان از ۲ تصویر با فاصلهای مشخص تشکیل شده است. با قرار دادن چند عکس نجومی بر روی هم، سر، دم و بدن این اژدها نمایان میشود.
تصویری از اعماق کائنات
ستارهشناسان تصمیم گرفتند تا تلسکوپ فضایی هابل را چندین روز در مسیر قسمت خالی از کائنات قرار دهند تا مشخص شود این قسمت چه اسراری را در خود نهان دارد. ماحصل این تصمیم، عکسی شد که ۱۰ هزار جرم آسمانی در آن قرار وجود دارد. این اجرام درواقع کهکشانهایی در فاصلهای بسیار دور از کائنات قرار گرفتهاند. به همین دلیل نیز حتی تلسکوپ هابل در نگاه اول این قسمت را خالی و تاریک نشان میداد. نورهایی که در تصویر اعماق کائنات میبینید، کهکشانهایی را نشان میدهد که در فاصلهای بیشتر از ۱۳ میلیارد سال نوری قرار دارند.
به گفته ستارهشناسان، این اجرام آسمانی بیشترین عمر را در تمامی کائنات دارند. از طرف دیگر با توجه به فاصلهای که نور این اجرام طی کرده تا به تلسکوپ هابل برسد، احتمال میرود بسیار از این کهکشانها که در تصویر میبینیم، اکنون از بین رفته باشند.
در مجموع باید گفت نور، اطلاعات زیادی از کائنات را با خود همراه دارد. به لطف عکسهایی که تلسکوپهای فضایی در اختیار بشر قرار میدهد، ستارهشناسان پردههای بیشتری از رازهای کائنات بر میدارند. بدون شک پس از آمادهشدن تلسکوپ جیمز وب، با توجه به دوربینهای مادون قرمز بسیار پیشرفتهای که دارد، عکسهایی تماشاییتر از کائنات منتشر خواهد شد.
