ردپای اختلالات روانی در ادعاهای بی‌پایه و گزافی که رسانه‌ها به آن‌ها پر و بال می‌دهند
چند روز پیش ویدئویی در یک صفحه اینستاگرامی منتشر شد درباره پنج اختراع عجیبی که در سال‌های گذشته با تبلیغات رسانه‌ای، سروصدای زیادی به پا کردند؛ اختراعاتی که ادعا می‌شد در نوع خود اولین یا بهترین هستند و قرار است دنیا را تکان بدهند اما مدتی بعد در سکوت، فراموش شدند. یکی از این اختراعاتِ دروغین، ماشین زمانی بود که سال ۹۲ یک جوان ۲۷ساله ادعای ساختش را مطرح کرد، یک خبرگزاری داخلی با این ادعا مثل خبری موثق و افتخارآمیز برخورد کرد و مطبوعات خارجی تا توانستند از آن سوژه خنده و تمسخر درآوردند. چنین سوژه‌هایی که هر از گاه تیتر اخبار و بلافاصله هم غیب می‌شوند، از دو حال خارج نیستند؛ یا در موقعیت های به خصوصی، عامدانه و با علم به ناراست بودن‌شان بنا به نیات سیاسی یا مالی و منفعت طلبانه مطرح می‌شوند یا قصد و نیتی پشت آن‌ها نیست و مخترعان و مکتشفان مدعی به طور جدی باور دارند دست به اقدامی مهم زده‌اند. در این دسته دوم، ردپای اختلالات روانی را می‌شود پیدا کرد. طبعا قرار نیست از این نشانه‌ها به تشخیص بالینی برسیم اما با درنظر داشتن احتمال اختلالات روان شناختی، ادعاهای بی‌پایه و گزافی را که رسانه‌ها به آن‌ها پروبال می‌دهند، به راحتی نمی‌پذیریم. نکته‌ای که خوب است رسانه‌ها هم آن را مد‌نظر داشته باشند تا با میدان دادن به افرادی که احتمال ابتلا به اختلالات روان شناختی درباره آن‌ها وجود دارد، هم دچار خطای حرفه‌ای در نشر اخبار نادرست نشوند و هم زمینه را برای تحقیر و تمسخر این افراد فراهم نکنند.
بررسی احتمال ابتلا به هذیان در فردی که خود را مخترع معرفی می‌کرد
هذیان‌ها باورهای غلطِ ثابت و مغایر با واقعیتی تعریف می‌شوند که در برابر هرگونه استدلال مقاومت می‌کنند و به‌رغم شواهدی که معمولا برای ابطال آن‌ها کافی است، ادامه می‌یابند. هذیان در واقع اختلال در محتوای فکر است که برای تشخیص آن باید فرهنگ و پیشینه باورهای یک جامعه را در نظر داشت. افراد مبتلا به هذیان نمی‌توانند واقعیت را از شرایط غیرواقعی تشخیص دهند. انواع هذیان در ادبیات روان شناسی، قابل تشخیص است؛ هذیان خودبزرگ بینی، هذیان گزند وآسیب، انتساب، ربایش فکر و… . حالا نگاهی می‌اندازیم به بخش‌هایی از مصاحبه‌ای مطبوعاتی با یکی از مخترعان ادعایی.
+ «من با جاهای مختلف تماس گرفتم و بحث امنیت را مطرح کردم. امنیت جانی ما را چه کسی تأمین می‌کند؟ همه مسخره کردند، من هم حرفی نزدم تا الان. اما بعد از عید کم‌کم این اتفاق افتاد و من منتظرم که جاهای دیگر هم سراغم بیایند».
++ این اظهارات قابل انطباق با هذیان گزند وآسیب که به صورت اعتقاد شخص مبنی بر این که مورد اذیت و آزار، تعقیب، جاسوسی، توطئه یا تمسخر قرار دارد، تعریف می‌شود.
+ «من بیشتر از ۱۸۰ اختراع در این ۱۰ سال داشته‌ام. البته الان ۱۷۹ مورد آن‌ها در خاطرم هست. یکی از اختراع‌های من که رد و بعد اجرا شد، همین سامانه […] است که الان در کشور اجرا می‌شود. طرح من رد شد. من طرح را هم مکتوب و هم شفاهی به سازمان مبارزه با قاچاق کالا و ارز دادم. آن‌ها رد کردند ولی بعدها دیدم طرح جلوی خود من دارد اجرا می‌شود».
++ قابل انطباق با هذیان ربایش فکر که در آن فرد معتقد است یک قدرت یا یک فرد خارجی افکار او را از ذهنش بیرون می‌کشد یا می‌دزدد.
+ محاسباتی که من انجام داده بودم، درست از آب درآمد و متاسفانه یکی از عزیزان ما فوت کرد. در مرحله دوم که آزمایش کردیم باز همین اتفاق افتاد. من مرگ این اشخاص را پیش بینی کرده بودم.
++ قابل انطباق با هذیان خودبزرگ بینی که شامل اعتقاد به داشتن استعداد عظیم نهفته، توانایی یا اکتشاف بزرگ در خود است و طی آن فرد باور دارد دارای توانمندی هایی است که هیچ کس دیگر ندارد.
نکته
هذیان، به همراه توهم و قطع ارتباط با واقعیت جزو نشانه‌های کلاسیک روان‌پریشی است که در طیفی از اختلالات دیده می‌شود. مطلب حاضر در پی تشخیص نوع اختلال در سوژه مورد بحث نیست؛ تنها می‌خواهد براساس شواهد، خطی بکشد بین واقعیت و آن چه به عنوان واقعیت ارائه می‌شود. بعضی سوژه‌های داغ و در اصطلاح بترکان روزنامه‌ها و خبرگزاری‌ها و گزارش‌های خبری تلویزیونی، ادعاهای گزافی است که برخی رسانه‌چی ها مقهور جذابیت آن‌ها می‌شوند و از ترس سوختن خبر، زمانی صرف جست‌وجوی صحت و سقم آن‌ها نمی‌کنند و این شتاب زدگی، کار را برای مخاطبان رسانه دشوار می‌کند. ما در این مطلب بدون آن که قصد انگ زدن به کسی را داشته باشیم، تلاش کردیم شما را با وجوه پنهان خبرهایی آشنا کنیم که عناوین دهان‌پرکن «اولین…»، «تنها…» و «برترین…» آن‌ها ممکن است شما را به اشتباه بیندازد.
