بالا و پایین پریدن “پروفسور بالتازار” بعد از یک اختراع موفقیت‌آمیز، سفر به اعماق دریاها برای آشنایی با موجودات دریایی، یا همراه شدن با یک قطره آب در مسیر سفر از دل یک ابر تا عمق زمین، بخشی از خاطرات کودکی خیلی از بچه‌های دیروز را شکل می‌دهند؛ کارتون‌هایی که اولین دریچه به سوی آشنایی با مباحث علمی بودند.
شاید اولین جرقه‌های آشنا شدن ما با مباحث علمی، از دوران کودکی و با برنامه‌های تلویزیونی زده شد. البته کارتون‌های علمی که قصد داریم در این گزارش به آنها اشاره کنیم، خاطرات کودکی بچه‌های اواخر دهه ۵۰، همینطور دهه‌های ۶۰ و ۷۰ و تاحدودی اوایل ۸۰ هست. طبیعتاً بچه‌های دو دهه اخیر بخاطر توسعه فناوری‌های مختلف و کاربردی‌تر شدن استفاده از اینترنت و شبکه‌های مجازی، به راحتی به جدیدترین محتواهای آموزشی و علمی دسترسی دارند و مثل ما دهه شصتی‌ها!! محدود به دو کانال تلویزیونی و برنامه‌های کودک در ساعات مشخصی از روز نیستند.
آقای خورشید ما
مرور کارتون‌های علمی قدیمی را از اواخر دهه ۵۰ آغاز می‌کنیم؛ از یک آقای خورشید جدی و با جذبه. اگرچه ما در داستان‌هامون همیشه از خورشید خانوم صحبت می‌کنیم، اما برنامه‌ای به شکل فیلم- انیمیشن حدود پنج دهه قبل از تلویزیون پخش میشد به نام آقای خورشید ما (our Mr. sun) که شاید بیشتر متولدین دهه ۵۰ و ۶۰ آن را بخاطر داشته باشند.
“آقای خورشید ما” یک فیلم علمی ۵۶ دقیقه‌ای به کارگردانی فرانک کاپرا و اولین فیلم از مجموعه ۹ فیلم علمی تحت عنوان مجموعه علوم بل (Bell science series) است.
فیلم- انیمیشن علمی “آقای خورشید ما” نخستین بار سال ۱۹۵۶ از شبکه CBS آمریکا پخش شد و در ایران هم دوبله و از تلویزیون پخش شد. دو شخصیت اصلی فیلم، دکتر ریسرچ (ِDr. Research) و آقای نویسنده بود و در بخش انیمیشن هم آقای خورشید و پدر زمان، نحوه فعالیت خورشید و تأثیر آن بر زندگی انسان‌ها و موجودات را به زبان ساده برای کودکان و نوجوانان تشریح می‌کردند.
گردوی دانش
گردوی دانش سخت است و محکم – اما نباشد ما را از آن غم – زیرا توانیم آن را شکستن – با نیروی میخواهم بدانم!
شاید همه تصویری که از کارتون قدیمی “میخواهم همه چیز را بدانم” که بیشتر بین بچه‌های قدیم با نام گردوی دانش شناخته میشه، همین دو بیت شعری هست که پسربچه‌ای آن را زمزمه میکنه و با چکش کوچکی، روی یک گردو میزند.
هرچند ابتدای تیتراژ ابتدایی این کارتون و سوار شدن پسربچه روی یک موشک کمی جالب به نظر میرسید، ولی ادامه این مجموعه، روایت مستند و نه چندان دلچسبی از موضوعات مختلف بود.
برنامه آموزشی- علمی میخواهم همه چیز را بدانم (Хочу все знать / I want to know everything) یکی از برنامه‌های علمی محبوب کودکان و نوجوانان در شوروی سابق و روسیه محسوب میشه. تولید و پخش این مجموعه از سال ۱۹۵۷ آغاز شد و تا سال ۲۰۱۰ ادامه داشت. هر قسمت از این مجموعه ۱۰ دقیقه بود که به شکل مستند، موضوعات مختلف در مورد اسرار جهان، اکتشافات برجسته علمی، گیاهان و جانوران، کره زمین، بدن انسان، پدیده های طبیعی، انرژی خورشیدی، سیارات دیگر، طبیعت و … برای کودکان و نوجوانان توضیح میداد.
با یک وقفه حدوداً ۱۰ ساله، از ژوئن ۲۰۲۱ (خرداد ۱۴۰۰) تولید و پخش این برنامه علمی با همان برند “میخواهم همه چیز را بدانم” در شکل و شمایل جدید و قالبی کاملاً به‌روز شده در قالب ۶۰ قسمت ۱۲ دقیقه‌ای از طریق یک سرویس ویدئویی (KinoPoisk) آغاز شده است.
پروفسور بالتازار
شاید اگه شما هم جزو متولدین دهه ۶۰ و ۷۰ باشید، یکی از بینندگان پروپاقرص ابداعات و اختراعات عجیب پروفسوری بودید که صدای قدم زدن‌هاش موقع فکر کردن برای یک اختراع جدید، هنوز توی گوشمان ثبت شده است.
از “پروفسور بالتازار” صحبت می‌کنیم؛ مخترعی که با ماشین جادویی‌اش، همیشه راهی برای حل مشکلات پیدا می‌کرد. انیمیشن پروفسور بالتازار (Professor Balthazar) محصول کرواسی (یوگوسلاوی سابق) که ۴ سری از این مجموعه شامل ۵۹ قسمت، بین سال‌های ۱۹۶۷ تا ۱۹۷۸ ساخته و از تلویزیون این کشور پخش شد. این مجموعه در کشورهای دیگر هم مورد استقبال قرار گرفت و با همین نام پروفسور بالتازار از برنامه کودک شبکه یک در دهه ۶۰ پخش شد.
بخش جذاب این انیمیشن زمانی بود که مردم شهر با مشکلی مواجه میشدند و از پروفسور بالتازار درخواست کمک می‌کردند. پروفسور بالتازار به کنار ماشین جادوی‌اش می‌آمد، کمی قدم میزد و به فکر فرو می‌رفت؛ با شادی به هوا می‌پرید و با دویدن به سمت ماشین جادویی‌اش، اهرمی را فشار میداد، چراغ‌های ماشین جادویی روشن میشدند، چتر بالای ماشین باز و بسته میشد و بعد از چند ثانیه، پروفسور بالتازار با باز کردن یک شیر، اختراع جدید را در یک لوله آزمایش تحویل می‌گرفت. اختراع جدید از لوله آزمایش روی زمین ریخته و اختراع جدید ظاهر میشد. شاید انیمیشن پروفسور بالتازار را بتوانیم یکی از اولین تجربه‌های کودکی ما با موضوع مخترع و اختراع بنامیم.
آزمایشگاه زیردریایی ۲۰۲۰
کارتون آزمایشگاه زیردریایی ۲۰۲۰ با نام اصلی آزمایشگاه دریایی ۲۰۲۰ (Sealab ۲۰۲۰) سال ۱۹۷۲ از شبکه ان‌بی‌سی آمریکا پخش میشد. این کارتون که در دهه ۵۰ شمسی از تلویزیون ایران شده بود، در اوایل دهه ۷۰ از تلویزیون بازپخش شد.
کارتون آزمایشگاه زیردریایی ۲۰۲۰ در قالب یک فصل شامل ۱۵ قسمت ۲۰ دقیقه‌ای تهیه شد. داستان مربوط به یک پایگاه تحقیقاتی زیردریایی بود که فرماندهی آن را مایکل مورفی برعهده داشت و ۲۵۰ پژوهشگر در این آزمایشگاه زیردریایی، اکتشافات دریایی، محافظت از موجودات دریایی و تحقیقات علمی را با هدایت دکتر پل ویلیامز که یک اقیانوس‌شناس بود، انجام می‌دادند. در این مجموعه کودکان و نوجوانان علاوه بر آشنا شدن با موجودات مختلف دریایی، با موضوعات زیست محیطی، مخاطراتی که دریاها، اقیانوس‌ها و موجودات دریایی را تهدید می‌کرد، آشنا میشدند.
تولید و پخش این مجموعه با یک وقفه، بار دیگر از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۵ میلادی و با عنوان آزمایشگاه دریایی ۲۰۲۱ (Sealab ۲۰۲۱) در قالب ۴ فصل (هر فصل ۱۳ قسمت ۱۲ دقیقه‌ای) از سر گرفته شد.
چوبین
شاید یکی از جذاب‌ترین کارتون‌های قدیمی، کارتون محبوب چوبین باشه که بچه‌ها را با موضوع حیات فرازمینی و سیارات دیگر آشنا کرد.
کارتون چوبین در ژانر علمی- تخیلی و ماجراجویانه (星の子チョビン/ Chobin the Star Child) در سال ۱۹۷۴ در ۲۶ قسمت تهیه و از شبکه TBS ژاپن پخش شد. چوبین یک موجود فرازمینی کوچک بود که در جستجوی مادرش، به زمین رسیده بود و با استفاده از دستبند جادویی که به دست داشت، با انسان‌ها ارتباط برقرار می‌کرد و در مدت حضورش در زمین، با دشمن اصلی‌اش، برونکا که سیاره ستاره درخشان را به اسارت درآورده بود و موجودات عجیب و غریب فضایی، مبارزه می‌کرد.
سفرهای علمی
حالا اگر بخواهیم کمی از دهه ۶۰ فاصله بگیریم و کارتون‌های علمی جدیدتری را بررسی کنیم، به اتوبوس مدرسه جادویی (The Magic School Bus) که در ایران بیشتر با نام سفرهای علمی شناخته میشه، می‌رسیم.
این مجموعه که براساس کتابی به همین نام ساخته شده است، داستان ماجراجویی‌های علمی دانش‌آموزان یک مدرسه را به همراه معلم‌شان، خانم فریزل (Miss Frizzle) در یک اتوبوس مدرسه جادویی نشان میدهد. در این انیمیشن آموزشی، ماجراجویانه و فانتزی علمی، کودکان و نوجوانان با شگفتی های علم و سایر موضوعات علمی آشنا می‌شوند.
این کارتون محصول آمریکا- کانادا بوده و نخستین فصل آن شامل ۱۳ قسمت در سال ۱۹۹۴ تولید و پخش شد. سه فصل بعدی این مجموعه هم در سال‌های ۹۵ تا ۹۷ تولید و پخش شد. این مجموعه در ایران با نام سفرهای علمی از تلویزیون پخش شد.
قطره آب
کارتون قطره آب با نام اصلی قطره باران (Raindrop, Water is adventure) اوایل دهه ۸۰ از تلویزیون پخش میشد.
این کارتون که جوایز متعددی را نصیب خودش کرده، محصول اسپانیا و در قالب یک فصل ۲۶ قسمتی در سال ۲۰۰۱ تولید و پخش شد. در این کارتون، موضوعات مرتبط با آب، محیط زیست و سیاره زمین در قالبی ساده و آموزنده به کودکان و نوجوانان آموزش داده میشد.
شاید مرور تعدادی از کارتون‌های قدیمی، شما را هم به سال‌ها قبل و دوران کودکی‌تان برد؛ بچه‌های دیروز که امروز خیلی از آنها مادران و پدرانی هستند که تأسف می‌خوردند از اینکه فرزندانشان به جای سرگرم شدن با این شکل برنامه‌های علمی- آموزشی، زمان خودشان را صرف بازی‌های رایانه‌ای یا تبلت می‌کنند!
