توهمات حافظه کوتاه مدت میتواند زمانی اتفاق بیفتد که ما بر اساس انتظاراتمان پاسخ دهیم.
طبیعی است رویداد‌های گذشته‌های دور اشتباه به خاطر آورده شوند، اما به گفته‌ی محققان، حتی خاطرات تازه هم ممکن است با اشتباه به خاطر آورده شوند. دانشمندانی که توانایی ما در بخاطر آوردن اَشکال را بررسی می‌کنند به این نتیجه رسیدند که مردم پس از چند ثانیه دچار اشتباه می‌شوند؛ پدیده‌ای که تیم تحقیقاتی آن را «توهمات حافظه‌ی کوتاه‌مدت» نامیدند.
به نقل از گاردین دکتر مارت اوتن، نخستین نویسنده این تحقیق از دانشگاه آمستردام می‌گوید: «حتی در کوتاه‌ترین زمان، ممکن است حافظه‌ی ما به طور کامل قابل‌اعتماد نباشد. به ویژه زمانی که ما درباره اینکه دنیا چگونه باید باشد، انتظارات زیادی داریم. وقتی حافظه‌مان اندکی کم می‌شود، حتی پس از یک و نیم، دو یا سه ثانیه، ما بر اساس انتظاراتمان شروع به جایگزین کردن خاطرات واقعی با خاطرات ساختگی میکنیم.»
اوتن و همکارانش در مجله‌ی پلاس وان (Plos One) اشاره کرده‌اند که تحقیقات پیشین نشان داد وقتی یک حرف چرخیده یا منعکس‌شده در آینده را به افراد نشان دهیم، آنها می‌گویند آن حرف را در جهت درستش می‌بینند.
قبلاً این نتیجه به افرادی نسبت داده میشد که شکل را اشتباه می‌دیدند، اما اوتن و همکارانش در این مورد تردید داشتند. او در این باره توضیح می‌دهد: «ما تصور می‌کردیم شاید این اثر حافظه باشد. پس شما آن را درست دیدید، اما به محض اینکه آن را به حافظه نسبت دهیم، پاسخ اشتباه از آب درمی‌آید.» محققان برای بررسی بیشتر این موضوع، چهار آزمایش انجام دادند.
در نخستین آزمایش، با شرکت‌کنندگان مصاحبه شد تا مطمئن شوند آنها قادر به تکمیل تمرین‌های حافظه‌ی بصری هستند. سپس دایره‌ای از شش یا هشت حرف به آنها نشان داده شد که یک یا دو مورد آنها اشکال منعکس‌شده در آینه بودند. پس از گذشت چند ثانیه، به شرکت‌کنندگان دایره‌ی دومی از حروف نشان داده شد و به آنها آموزش داده شد آن را نادیده بگیرند – این کار به عنوان عامل حواس‌پرتی انجام شد. سپس از آنها خواسته شد از میان یک سری گزینه، یک شکل هدف را برگزینند که در دایره‌ی نخست در مکان خاصی بوده و اطمینان‌شان در این انتخاب را بسنجند.
نتایج بدست‌آمده از ۲۳ شرکت‌کننده‌ای که به طور مکرر اطمینان بالایی در پاسخ‌هایشان را گزارش کردند، نشان داد رایج‌ترین اشتباه، انتخاب شکل منعکس‌شده در آینه‌ی شکل هدف بود. با این حال، این اشتباه بیشتر زمانی اتفاق می‌افتاد که خود شکل هدف هم یک حرف منعکس‌شده در آینه بود. در واقع، شرکت‌کنندگان اعلام کردند در ۳۷ درصد موارد، وقتی یک حرف منعکس‌شده در آینه به آنها نشان داده شده، آنها یک حرف واقعی را دیدند. این را مقایسه کنید با ۱۱ درصد موارد که سناریو برعکس بوده است.
این گرایش حاکی از آن است که اشتباهات، ناشی از آگاهی شرکت‌کنندگان از حروف الفبا و در نتیجه انتظارات آنهاست، تا صرفاً شباهت‌های میان ظاهر اَشکال. شمار اشتباهات با افزایش دوره تاخیر یا سطح حواس‌پرتی در آزمایش، بیشتر میشد، اما تنها جایی که شکل هدف، یک حرف منعکس‌شده در آینه بود.
محققان می‌گویند این نتیجه نشان می‌دهد با در نظر گرفتن اینکه خود ادراک نباید به مرور زمان رو به زوال رود، خطا‌ها ناشی از اشتباه در درک درست اشکال توسط شرکت‌کنندگان است، نه در حافظه‌ی کوتاه‌مدت آنها. اطمینان بالایی که شرکت‌کنندگان به کمک آن پاسخ‌هایشان را گزارش کردند، این احتمال را نفی می‌کند که پاسخها صرفاً متکی بر حدس زدن بودند.
این یافته‌ها با نتایج سه آزمایش مشابه دیگر شامل ۳۴۸ شرکت‌کننده تایید شد. محققان هم‌اکنون قصد دارند انواع دیگری از یادآوری و احتمال مشاهده‌ی اثرات مشابه در موقعیت‌های واقعی را بررسی کنند.
«وقتی صحبت از انتظارات اجتماعی به میان می‌آید، شاید بزرگ‌ترین اثر، زیر و بمی صدا باشد، برای مثال، «آه، اینو با یک لحن خشمگین و ناراحت گفت، آره؟». شاید در واقعیت این برداشت از لحن کسی درست نباشد، اما این برداشت بر اساس فرضیات گوینده درباره‌ی سرشت زنان، به سرعت در ذهن نقش می‌بندد.»
