مریخ چهارمین سیاره منظومه شمسی ماست و یکی از جالب توجه‌ترین و هیجان‌انگیزترین سیاره‌های این منظومه به شمار می‌رود. اگرچه هزاران سال است که این سیاره سرخ رنگ را می‌شناسیم، اما انسان‌ها با آغاز عصر فضا به تازگی متوجه عمق پیچیدگی سیاره مریخ شده‌اند.
مریخ سیاره‌ای خشک و سرد است و فصل‌های متفاوتی دارد و از شگفتی‌های آن می‌توان به کلاهک یخی قطبی، دره‌های بزرگ و آتشفشان‌های عظیم اشاره کرد. مریخ یکی از سیاره‌هایی است که منجمان بیش از سیاره‌های دیگر منظومه شمسی آن را مطالعه کرده‌اند. همچنین مریخ تنها سیاره‌ای است که برای کاوش آن فضاپیماهایی روی سطح آن فرستاده‌ایم و حالا سال‌هاست که برخی از آن‌ها روی این سیاره زندگی می‌کنند.
محیط مریخ کاملا متفاوت از چیزی است که روی زمین تجربه کرده‌ایم و باید گفت که سیاره مناسبی برای زندگی انسان روی آن نیست. این سیاره تقریبا همسن با سیاره زمین است، اما اتفاقات کاملا متفاوتی برای آن تا امروز افتاده است.
مریخ در آسمان به شکل جرم پرنور قرمز رنگی است که حتی در آسمان شهرها نیز دیده می‌شود. انسان‌ها از دوران کهن این سیاره را می‌شناختند و در فرهنگ‌های مختلف نام‌های متفاوتی به آن داده‌اند.
حقایق جذاب درباره مریخ
سیاره مریخ دانستنی‌ها و حقایق جالبی دارد که در ادامه به برخی از جالب‌ترین آن‌ها می‌پردازیم.
زمین و مریخ تقریبا مقدار خشکی یکسانی دارند
طبق داده‌های ناسا، حجم سیاره زمین تقریبا ۱۰۸۳ میلیارد کیلومتر مربع و مریخ ۱۶۳ میلیارد کیلومتر مربع است. جرم زمین نیز تقریبا ده برابر جرم مریخ می‌شود. با این وجود، بیشتر سطح زمین، یعنی حدود ۷۵ درصد آن را آب تشکیل می‌دهد و اگر کمی محاسبات ریاضی انجام دهیم، متوجه می‌شویم که میزان خشکی سطح زمین و مریخ تقریبا با هم برابر است.
مریخ بلندترین کوه منظومه شمسی را دارد
بلندترین کوه منظومه شمسی که «کوه الیمپوس» نام دارد، روی سیاره مریخ است که ارتفاع آن تقریبا ۲۵ کیلومتر است و قطر ۶۰۰ کیلومتری دارد. چنین کوهی با قله‌های روی زمین اصلا قابل مقایسه نیست و حتی قله اورست که بلندترین قله زمین است، فقط ۸۸۵۰ متر ارتفاع دارد.
کوه الیمپوس مریخ احتمالا یک کوه آتشفشانی باستانی است که حدود یک میلیارد سال پیش فعال بوده. چنین دورانی حتی به پیش از وجود حیات روی زمین بازمی‌گردد. از آنجایی که رد جریان گدازه در کنار کوه الیمپوس دیده شده است، برخی منجمان احتمال می‌دهند که این کوه هنوز فعال باشد.
مریخ نام خود را از خدای رومیان باستان گرفته است
«مارس» (Mars) نام خدای جنگ رومیان باستان است که آن را معادل «آرس» (Ares) خدای جنگ یونانیان می‌دانند. این نام از دوران باستان روی این سیاره بوده و در واقع رنگ قرمز آن در آسمان شب یادآور جنگ و خونریزی بوده است. البته رنگ قرمز این سیاره به دلیل وجود مقدار زیادی اکسید آهن روی سطح مریخ است.
جالب است بدانید که این نامگذاری محدود به اروپای باستان نیست و این سیاره در سایر فرهنگ‌های باستانی نیز به خاطر رنگ قرمزش نام‌های متفاوتی گرفته است. منجمان چینی مریخ را «ستاره آتش» نامیده‌اند و مصریان باستان آن را به خدای هوروس خود مرتبط می‌دانستند و نام این سیاره را «هر دشر» به معنی «ستاره قرمز» گذاشتند. جالب است بدانید که ناسا نام یکی از رودخانه‌های خشک شده مریخ را هر دشر گذاشته است.
مریخ در آینده یک حلقه در اطراف خود خواهد داشت
در حال حاضر سیاره زحل و اورانوس تنها سیاره‌های منظومه شمسی هستند که حلقه‌های مشخص و قابل توجهی در اطراف خود دارند. اما احتمالا در ۳۰ تا ۵۰ میلیون سال آینده مریخ نیز حلقه‌ای در اطراف خود خواهد داشت.
به نظر می‌رسد که بزرگترین قمر مریخ یعنی فوبوس (Phobos) با نیروهای گرانشی وارد بر آن تکه تکه می‌شود و ذرات ریز آن در اطراف مریخ حلقه‌ای تشکیل خواهند داد. این حلقه تقریبا در شش هزار کیلومتری سطح مریخ شکل می‌گیرد. جالب است بدانید فوبوس تنها قمر منظومه شمسی است که نزدیکترین فاصله را به سیاره مادر خود دارد.
مریخ روی سطح خود دره‌های بزرگی دارد
سیاره مریخ در ناحیه استوایی خود دره عظیمی به نام «مارینر» (Valles Marineris) دارد که عمق آن هفت کیلومتر است و تا ۴۲۰۰ کیلومتر روی سطح مریخ ادامه پیدا می‌کند. این دره به قدری بزرگ است که اگر روی زمین قرار داشت، تمام ایالات متحده را از اقیانوس اطلس تا اقیانوس آرام در برمی‌گرفت.
در گذشته تکه‌ای از مریخ به زمین رسیده است
پژوهشگران شواهدی از بخش‌هایی از خاک مریخ دیده‌اند که توانسته‌اند با موفقیت به زمین راه پیدا کنند. این تکه سنگ‌ها که به نام شهاب‌سنگ‌های مریخی شناخته می‌شوند، به روشی که هنوز دقیقا مشخص نیست، از سطح مریخ کنده شده و به زمین برخورد کرده‌اند.
منجمان احتمال می‌دهند که این تکه سنگ‌ها با برخورد سیارک‌های بزرگ به مریخ از سطح این سیاره جدا شده و به طور تصادفی در مسیر زمین قرار گرفته و به سیاره ما برخورد کرده‌اند. تا سال ۲۰۲۰ میلادی/۱۳۹۹ خورشیدی، ۲۷۷ شهاب‌سنگ روی زمین پیدا شد که متعلق به مریخ بود.
بزرگترین شهاب‌سنگی مریخی یافت شده روی زمین تاودنی ۰۰۲ (Taudenni 002) نام دارد که در سال گذشته در کشور مالی یافت شد و وزن آن ۱۴.۵ کیلوگرم است.
روی مریخ طوفان‌های شن عظیمی رخ می‌دهد
از آنجایی که مدار گردش مریخ به دور خورشید بیضوی است، اختلاف دمای زیادی بین دو نیمکره این سیاره به وجود می‌آید و جریان هوای روی مریخ را افزایش می‌دهد. این اتفاق باعث ایجاد طوفان‌های بسیار بزرگی می‌شود که خاک و غبار روی مریخ را جابه‌جا می‌کند و طوفان‌های شن عظیمی را ایجاد می‌کند.
در مریخ آب یخ زده وجود دارد و احتمالا در گذشته روی آن آب مایع جاری بوده است
به نظر می‌رسد که یکی از مهم‌ترین لازمه‌های وجود حیات روی سیاره‌ای حضور آب در آن باشد. خوشبختانه روی مریخ مقدار زیادی آب یخ زده وجود دارد و حتی شواهدی از جریان آب در گذشته روی آن دیده شده است.
در حال حاضر، یخ‌های مریخ در قطب‌های آب ذخیره شده‌اند و اگر در ناحیه‌های دیگر این سیاره آب وجود داشته باشد، به احتمال بسیار زیاد به شکل یخ است و روی سطح آن جاری نیست.
در اتمسفر مریخ مقدار زیادی متان وجود دارد
حضور متان در سیاره‌ای مثل حضور آب یکی از عوامل مهم وجود حیات است که مریخ هر دوی آن‌ها را دارد. از سال ۱۹۷۱ میلادی/۱۳۵۰ خورشیدی تا امروز منجمان سطح متفاوتی از متان را در این سیاره مشاهده کرده‌اند.
متان روی زمین با فعالیت‌های میکروبی، کشاورزی و دامپروری تولید می‌شود. اما تولید این گاز در مریخ نتیجه فعالیت‌های آتشفشانی است. در آینده می‌توان از این گاز روی مریخ برای اقامت طولانی مدت استفاده کرد و می‌تواند منبع خوبی برای فعالیت‌های انسانی باشد.
روی مریخ نمی‌توان تا مدتی طولانی بدون لباس مخصوص فضانوردی دوام آورد
اتمسفر مریخ بسیار رقیق و فشار هوا در آن کم است. از آنجایی که فشار داخل بدن بیشتر از فشار هوای روی مریخ است، اگر برای مدتی هر چند کوتاه بدون لباس مخصوص روی سطح این سیاره قرار بگیرید، مایعات داخل بدن شما به بیرون راه پیدا می‌کند و در واقع بدن شما منفجر می‌شود.
البته مشکل فقط فشار هوا نیست و دمای مریخ برای بدن انسان بسیار کم است. میانگین دمای سطح مریخ منفی ۴۵ درجه سلسیوس است و می‌تواند در تنها چند لحظه بدن را فریز کند.
