منجمان بالاخره داده‌هایی از دقیق‌ترین کاوش کهکشان راه شیری با فضاپیمای گایا (Gaia) منتشر کردند که هزاران «ستاره‌لرزه» (Starquake) و «دی‌ان‌ای ستاره‌ها» را در بر دارد و به آن‌ها کمک می‌کند تا دورترین نقاط قابل سکونت در کهکشانمان را پیدا کنیم.
رصدهایی که گایا در این ماموریت انجام داده است، شامل حدود دو میلیارد ستاره می‌شود که این تعداد فقط یک درصد از تمام ستاره های کهکشان راه شیری است. این داده‌ها به منجمان اجازه می دهد تا ساختار کهکشان راه شیری را بازسازی کنند و چگونگی تکامل آن در طول میلیاردها سال را متوجه شوند.
منجمان با داده‌های قبلی گایا توانستند حرکت ستاره‌ها در راه شیری را با جزئیات بالایی شبیه‌سازی کنند و با برعکس کردن جهت رشد آن‌ها، تکامل راه شیری را در گذشته به دست آورند. حالا این داده‌های جدید که سازمان فضایی اروپا امروز ساعت ۱۱:۰۰ به وقت تهران منتشر کرد، شامل ترکیبات شیمیایی، دمای ستاره‌ها، رنگ، جرم و سن آن‌ها می‌شود که با اسپکتروسکوپی دقیق به دست آمده است.
ستاره‌لرزه (Starquake) چیست؟
این اندازه‌گیری‌ها به طور عجیبی چندین ستاره‌لرزه را نشان داد که منجمان انتظارش را نداشتند. ستاره‌لرزه‌ها در واقع رویدادهای سونامی شکلی در سطح ستاره هستند که باعث می‌شود موجی روی پلاسمای سطح ستاره در سرتاسر آن حرکت کند.
منجمان معتقدند که این ستاره‌لرزه‌ها می‌تواند اطلاعات مفیدی از عملکرد داخلی ستاره‌ها به ما بدهد و این داده‌های جدید گنجی برای اخترلرزه‌شناسی (asteroseismology) ستاره‌های پرجرم است. این داده‌ها از تغییر نور ستاره‌ها مثل این است که از نزدیک شاهد تغییر رنگ و شکل خورشید باشید.
فضاپیمای گایا مجهز به دوربین یک میلیارد پیکسلی و بیش از صد دتکتور الکترونیکی است و فضاپیمایی مشابه آن در فضا وجود ندارد. داده‌هایی که گایا از ترکیبات شیمیایی ستاره‌ها برای ما ارسال کرده است، می‌تواند درباره محل تولد و مسیر تکامل آن‌ها به ما بدهد و به درک ما از تاریخ کهکشان راه شیری کمک کند.
ترکیبات شیمیایی ستاره‌ها به چه دردی می‌خورد؟
اولین ستاره‌هایی که در جهان، تنها کمی پس از مهبانگ (Big Bang) به وجود آمدند، فقط عنصرهای اولیه مورد نیاز یک ستاره، یعنی هیدروژن و هلیم را داشتند. این ستاره‌ها اولین ابرنواخترها را به وجود آوردند که با انفجار آن‌ها، کهکشان‌ها پر از مواد دیگری مثل عنصرهای فلزی، کربن و اکسیژن شدند. به همین ترتیب، نسل‌های بعدی ستاره‌ها عنصرهای سنگین‌تر دیگر را به وجود آوردند که امروز در زمین و حتی در بدن شما وجود دارد. به همین خاطر، ترکیبات شیمیایی یک ستاره مثل دی‌ان‌ای آن می‌ماند و اطلاعات لازم درباره منشا شکل‌گیری آن‌ها به ما می‌دهد.
این داده‌های گایا نشان می‌دهد ستاره‌هایی که به قرص کهکشان نزدیک‌ترند، عنصرهای فلزی بیشتری نسبت به ستاره‌های دورتر از قرص کهکشان دارند. به علاوه، این داده‌ها از ترکیبات شیمیایی ستاره‌ها مشخص کرد که برخی از ستاره‌ها از کهکشان‌های دیگر مثل ابر ماژلانی بزرگ و کوچک (Large and Small Magellanic Clouds) در گذشته وارد کهکشان ما شدند.
