کم‌نور شدن ناگهانیِ ستاره‌ی ابط‌الجوزا (شبان‌شانه) در سال ۲۰۱۹ از آن هنگام تاکنون اخترشناسان را شگفت‌زده و سردرگم کرده بوده، ولی اکنون به دلیلش پی برده‌ایم.
یک ماهواره‌ی هواشناسی که کار روزمره‌اش دیده‌بانیِ زمین است شاید گره از این راز که چرا ستاره‌ی ابط‌الجوزا به مدت کوتاهی درخشش خود را از دست داده بود گشوده باشد.
اگر یادتان باشد، در اواخر سال ۲۰۱۹ این ستاره‌ی ابرغول سرخ که حدود ۵۵۰ سال نوری از زمین دورست، ناگهان بسیار کم‌نورتر شد، رویدادی که نام “تاری بزرگ” (Great Dimming) بر آن گذاشته شد.
پژوهش‌های گذشته نشان داده بودند که ابری از غبار و یک لکه‌ی سرد روی ستاره می‌توانسته‌اند دلیل این کم‌نور بوده باشند [اینجا خواندید]. اکنون دایسوکه تانیگوچی از دانشگاه توکیو، ژاپن بر این باورست که به لطف یک منبع نامنتظره از آن مطمئنیم: یک ماهواره که برای دیده‌بانی آب و هوای زمین ساخته شده.
این ماهواره (هیماواری-۸) پیوسته آب و هوای ژاپن و منطقه‌های نزدیکش را از جایگاهی در یک مدار زمین‌ایستا (زمین‌ثابت) در فرازای ۳۶ هزاار کیلومتری زیر نظر دارد. هیماواری-۸ گاهی ستارگانی را که از پشت لبه‌های زمین پدیدار می‌شوند هم می‌بیند- از جمله ستاره‌ی ابط‌الجوزا یک بار در روز.
سمت چپ: تصویر رنگ زیف (کاذب) ماهواره‌ی هیماواری-۸ از زمین در روز ۱۹ ژانویه‌ی ۲۰۲۰ که ستاره‌ی شبان‌شانه (ابط‌الجوزا) در گوشه‌ی بالا، سمت راستش دیده می‌شود. سمت راست: تصویرهای بزرگنمایی شده‌ی ابط‌الجوزا
تانیگوچی با بهره از داده‌های همگانی این ماهواره به گردآوری مشاهدات منظم فروسرخ از این ستاره پرداخت. به گفته‌ی وی، این تصویرها به او اجازه دادند تا دلیل “تاری بزرگ” را که تا اوایل ۲۰۲۰ به درازا کشید تایید کند. براستی ابری از غبار در کار بود که دستگاه‌های این ماهواره دیده بودند و همچنین، دمای ستاره تا ۱۴۰ درجه‌ی سانتیگراد اُفت کرده بود.
تانیگوچی می‌گوید: «برتری هیماواری-۸ نسبت به تلسکوپ‌های دیگر اینست که یک تلسکوپ دیده‌بانی است.»«ما تا پنج سال ابط‌الجوزا را هر روز می‌دیدیم [از ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۱].»
دلیل تولیدِ ناگهانی غبار روشن نیست. می‌توانسته یک موج شوک در ستاره بوده باشد که گازهایی را به بیرون پس زد و این گازها سپس چگالیده و تبدیل به غبار شدند. این دلیل همچنین سرد شدنِ بعدی ستاره را هم توضیح می‌دهد، هرچند که هنوز مطمئن نیستیم که این رویدادها به هم ربط داشتند یا نه.
تانیگوچی اکنون برنامه دارد از هیماواری-۸ برای رصد ستارگان دیگر بهره بگیرد تا دگرگونی آنها و تولید غبارشان را بررسی کند. و دیگر ماهواره‌های هواشناسی هم می‌توانند به همین گونه برای اخترشناسان سودمند باشند. وی می‌گوید: «امیدوارم پس از انتشار این پژوهشنامه، ماهواره‌های دیگری هم داده‌هایشان را به روی همگان بگشایند.»
گزارش این پژوهش در نشریه ی نیچر آسترونومی منتشر شده است.
