یک سال پس از اوج گیری شوک ارزی در پاییز ۱۴۰۱، نرخ ارز ۳ ماه آرام را پشت سر گذاشت. این ثبات همزمان با اقدامات و رویکردهای جدید بانک مرکزی رخ داده است.
هر چند بازار ارز از ابتدای سال گذشته روند صعودی خود را آغاز کرد، اما این روند در نیمه دوم و به خصوص پس از ناآرامی ها شدت یافت که اوج آن را می توان در اردیبهشت امسال مشاهده کرد. با این حال، یک سال پس از اوج گیری محسوس نرخ ارز در پاییز گذشته، پاییز و اوایل زمستان امسال، این بازار روزهای آرامی را سپری می کند. به نظر می رسد رویکردها و اقدامات جدید بانک مرکزی حداقل در کوتاه مدت اثربخش بوده است.به گزارش خراسان، بازار ارز در سال گذشته کابوسی در اقتصاد ایران بود. سالی که اگرچه روند افزایشی نرخ ارز در آن قابل پیش بینی بود، اما کمتر کسی فکر می کرد که این ارز خارجی رشد بیش از ۲ برابری را تجربه کند و از ۲۶ هزار و ۳۰۰ تومان به نزدیک ۵۴ هزار تومان در انتهای سال برسد. موضوعی که فراتر از نرخ تورم سالانه بود. مشخصه بارز سال گذشته، ناآرامی های اجتماعی بود که بنزینی بر آتش اقتصاد شد و پاییزی داغ برای دلار رقم زد. در آن بازه زمانی، نرخ ارز تندتر از ۶ ماهه نخست، از نیمه کانال ۳۱ هزار تومان تا بیش از ۳۹ هزار تومان بالا رفت.
بازده ناچیز پاییزی دلار
از آن زمان تاکنون بیش از یک سال می گذرد. با این حال پاییز امسال در شرایطی به سر رسید و حتی وارد نخستین روزهای زمستان شده ایم که خبری از تب و تاب سال گذشته در بازار ارز نیست. در سه ماهه سوم امسال، نرخ ارز بازده تقریباً صفر را برای سوداگران این بازار به همراه داشت و اگرچه برای مقاطعی خود را به بالای نرخ ۵۰ هزار تومان رساند، با این حال در نهایت با حدود ۶۲۰ تومان افزایش در همان کانال ۴۹ هزار تومان باقی ماند. در روزهای اخیر هم این ارز بخت خود را برای عبور از سطح ۵۰ هزار تومان آزمایش کرد، با این حال مجدد به عقب برگشت و حتی هم اینک، زمزمه هایی مبنی بر افت بیشتر آن به سوی اهدافی در حول و حوش ۴۷ هزار تومان شنیده می شود. خبرگزاری فارس دو روز قبل گزارش داد که با توجه به مازاد عرضه ارز در سامانه نیما، کارشناسان اقتصادی معتقدند برنامه بازارساز در بازار ارز، کاهش قیمت دلار غیررسمی به ۴۷ هزار تومان در آینده نزدیک است.
جرقه آرامش بازار ارز ۱۴۰۲ با سیاست تثبیت ارزی
یکی از مهم ترین ابزارهای سیاستی در حوزه ارزی که به نظر می رسد در کوتاه مدت توانسته آرامش را به بازار ارز برگرداند، سیاست تثبیت ارزی بوده است. منطق این سیاست این است که در فضای تحریم ها که بازار آزاد ارز را تحت الشعاع قرار می دهد، این بازار اساساً یک بازار رقابتی نیست و بنابراین دولت باید نسبت به تنظیم قواعد این بازار که منجر به کنترل نرخ ارز با قیود واقعیات اقتصاد (از جمله نرخ تورم)، کسری بودجه دولت و همچنین عرضه و تقاضای واقعی در آن می شود، اقدام کند.
سیاست تثبیت ارزی به معنی ارزپاشی است؟
کارشناسان معتقدند که یک تفاوت بارز سیاست تثبیت ارزی با سیاست ارز ترجیحی که آن را در سال های گذشته تحت عنوان ارز ۴۲۰۰ می شناسیم، منبع تامین آن است. در واقع ارز ترجیحی در سالیان گذشته با استفاده از منابع بانک مرکزی و استقراض دولت از آن تامین می شد، اما هم اکنون ، منابع اجرای سیاست تثبیت، از محل ارزهای حاصل از صادرات نفت تامین می شود و بنابراین کسری بودجه دولت را تشدید نمی کند.مصباحی مقدم، اقتصاددان و عضو مجمع تشخیص مصلحت در گفت وگو با فارس در این زمینه می افزاید: در گذشته بانک مرکزی برای مدیریت بازار ارز، به ارزپاشی روی می‌آورد. یک بار این اتفاق در سال ۹۶ رخ داد که ۱۸ میلیارد دلار ارز به بازار وارد شد تا از نوسانات قیمت دلار جلوگیری کنند، اما نتوانستند بازار ارز را مدیریت کنند. پیش از آن نیز ۵۰ تن طلا به صورت سکه وارد بازار شد، اما نتوانستند قیمت سکه و ارز را کنترل کنند. وی ادامه داد: در دوره فعلی مدیریت در بانک مرکزی شاهد کنترل درست بازار ارز هستیم، در این دوره پول پاشی و ارزپاشی نیز در بازار صورت نگرفته است.
مدیریت بازار ارز ابتدا از طریق مرکز مبادله ارز و طلا
مصباحی مقدم تاکید کرد: اطلاعاتی که بنده دارم نشان می‌دهد، بانک مرکزی در حال مدیریت بازار ارز ابتدا از طریق مرکز مبادله ارز و طلاست، در این مرکز، عرضه کنندگان و تقاضاکنندگان در این بازار حضور دارند و عرضه و تقاضاست که قیمت ارز را تعیین می کند.
گام های جدید در دلارزدایی با همسایگان
یکی از چالش های ارزی کشور تا پیش از سیاست تثبیت، تامین ارز مسافری بود که زمینه را برای سوء استفاده های ارزی و سفته بازی از این مسیر فراهم می کرد، با اجرای سیاست تثبیت، اولاً این ارز به متقاضیان، با تاخیر زمانی چند روزه و از طریق حساب ارزی تخصیص یافت، در گام بعدی تامین ارز زائران اربعین، از دلار به دینار تغییر کرد که فشار بر بازار ارز را تا حد زیادی کاهش داد. هم اینک نیز سعیدی مدیر عامل مرکز مبادله ارز و طلای ایران خبر داده که دلار از سبد ارزهای مسافرتی به کشورهای همسایه حذف خواهد شد. در نتیجه باید گفت این موضوع تکمیل تجربه موفق ارز اربعین برای کاهش تقاضا در بازار ارز به شمار می رود.
اجرای موفق عملیات دلارزدایی در تجارت اخیر کالاهای اساسی
در کنار موارد فوق، به نظر می رسد اقدامات موازی برای گسترش تامین نیازهای ارزی از مسیرهای غیر دلاری نیز قوت گرفته است که ادامه این روند نیز تاثیر بسیار خوبی بر کاهش فشار تقاضا در بازار ارز خواهد داشت. چند روز قبل علیرضا پیمان پاک، قام مقام وزیر جهاد کشاورزی در امور تجارت از توافق با صادرکنندگان برزیلی برای دریافت یوآن به جای درهم برای خرید کالاهای اساسی از این کشور خبر داد و در یادداشتی نوشت: پس از ایجاد کانال‌های دریافت ارز در چین توسط عمده بازرگانان، انجام موفق دو مرحله تهاتر نفت با کالای اساسی و برقراری کانال پرداخت یوآن – روبل، توافق با تامین کنندگان برزیلی برای دریافت یوآن، نیاز به درهم (ارز مرتبط با دلار در تامین نیازهای ارزی کشور) برای کالای اساسی را کاملاً مرتفع ساخت.
در مجموع و با اوصاف یادشده، به نظر می رسد در کوتاه مدت سیاست ارزی بانک مرکزی اثربخش بوده، اما این که در بلندمدت و با توجه به متغیرهای بنیادی اقتصاد ایران نظیر تورم و نقدینگی بتوان آن را ثابت و بدون تغییر پنداشت، محل تردید است. موضوعی که البته مورد اشاره مسئولان بانک مرکزی نیز قرار گرفته است.
